Bedrijfsovername is zoeken naar balans

Foto: Het adviesteam van Van Balen Boekhoudburo speelt het bedrijfsovernamespel Om Tafel met van links naar rechts: Jan Yme Visser, Watse van Balen, Bertha Faber-Wiersma, Wies Brunner, Roelof van der Veen, Wietske Tjepkema en Maria Sterk.

Samen met haar collega Wies Brunner is Bertha Faber-Wiersma gespecialiseerd in het begeleiden van bedrijfsovernames in de agrarische sector. Brunner en Faber-Wiersma zijn opgenomen in het BAS-register van Rvo.nl en gecertificeerd. Bijkomend voordeel van de certificering is dat er subsidiemogelijkheden zijn voor het ontvangen van advies. ‘Bedrijfsovernames kunnen uitgebreide processen zijn. Een jaar is soms zomaar voorbij. Het is van belang om wensen en verwachtingen van betrokkenen te inventariseren’, zo zegt Faber-Wiersma.

Communicatie is de sleutel tot een soepele bedrijfsovername. Het bordspel Om Tafel biedt extra aanknopingspunten bij bedrijfsovernames. In het spel staat de fictieve familie Beukenboom centraal. Tijdens het overnameproces op hun boerenbedrijf passeren verschillende dilemma’s de revue. De belangen van de betrokken familieleden lopen soms sterk uiteen, waarbij iedereen verschillende wensen heeft en eisen stelt. De uiteindelijke keuzes hebben invloed op de overnamesom, de liquiditeit, het familiegeluk en de continuïteit.

De grond van de buurman

Brunner en Faber-Wiersma volgden bij Hogeschool Van Hall Larenstein een cursus tot spelbegeleider bedrijfsovername Om Tafel. Brunner: ‘De verschillende dilemma’s die tijdens het spelen van Om Tafel aan bod komen, zijn zeer herkenbaar. Koop je de grond van de buurman, kies je voor biologische bedrijfsvoering of breid je de stal uit? Hoe wordt daar door familieleden over gedacht en welke gevolgen hebben die stappen?’

‘Het spel is uiteindelijk een hulpmiddel. We zijn nog aan het kijken hoe we het in de praktijk kunnen gebruiken. Mogelijk gaan we ermee aan de slag binnen onze studiegroepen. We overwegen ook om een soort van ‘kletspot’ te maken, waarmee we vragen, stellingen en dilemma’s op tafel gooien. Bijvoorbeeld: ‘Hoe is de overname van de ouders verlopen en zou je het nu anders doen?’ Kletspot is net wat laagdrempeliger dan het spel Om Tafel. Maar we kunnen zeker elementen uit het spel terug laten komen tijdens gesprekken.’

Faber-Wiersma: ‘We juichen het toe dat studenten tijdens hun opleiding met dit spel in aanraking komen. Daarmee wordt ook ruimte gecreëerd voor andersoortige gesprekken, naast alle wet- en regelgeving waar je als agrarisch ondernemer mee van doen hebt.’
Tijdens bedrijfsovernameprocessen komen namelijk niet alleen de harde cijfers op tafel. Ook het sociaal-emotionele aspect speelt een grote rol. Faber-Wiersma: ‘Dat is minstens zo belangrijk. Het spel Om Tafel dwingt je om de situatie vanuit een ander oogpunt te bekijken. neemt namelijk de rol aan van een ander familielid. Zo leer je elkaars standpunten en verwachtingen beter begrijpen. Het is van belang om bewustwording te creëren.’

Verwachtingen bespreken

De toetreding van de opvolger in de maatschap is vaak de start van de bedrijfsovername. Het is belangrijk om de afspraken, wensen en verwachtingen voor de toekomst dan al goed te bespreken, zegt Faber-Wiersma. ‘Dat is goed voor het proces en van groot belang in het geval de overdrager tijdens de samenwerkingsperiode komt te overlijden.’

De gunfactor binnen de familie is en blijft belangrijk bij agrarische bedrijfsovernames. In veel gevallen vinden broers en zussen het mooi dat het ouderlijk bedrijf wordt overgenomen. Zij weten dat de opvolger veel en hard moet werken om het bedrijf goed draaiende te houden. Tijdens overnameprocessen komen broers en zussen en schoonfamilieleden toch nog regelmatig met vragen over de financiën. Hoewel ouders eigenlijk altijd een gelijke behandeling van de kinderen nastreven, lukt het bij een overname simpelweg niet om dat in geld uit te drukken.

Langere meerwaardeclausules

Iedere agrarische bedrijfsovername is weer anders. Families verschillen van elkaar. Het betreft altijd maatwerk. Dat maakt het ook lastig om trends te benoemen. Wel is het tegenwoordig gebruikelijk dat er bij agrarische bedrijfsovernames langere meerwaardeclausules worden afgesproken. Waar 10 tot 15 jaar voorheen gemeengoed was, komen nu vaker clausules van 20 jaar of langer voor. Faber-Wiersma: ‘De bedrijfsopvolger werkt dagelijks op het bedrijf en zorgt zelf voor de waardevermeerdering. Maar hij heeft ook baat bij een lagere overnamesom en gaat daarom akkoord met een langere clausule. Voor de ouders voelt het vaak ook beter, aangezien de opvolger in geval van vroegtijdige bedrijfsbeëindiging moet delen met eventuele broers en zussen.’

Het klantenbestand van Van Balen Boekhoudburo bevat een flink aantal jonge ondernemers met overnameplannen. Brunner: ‘We zijn trots op onze jonge boeren. Het aantal studiegroepen stijgt zelfs iets. Dat juichen we toe en promoten we graag. Het is heel waardevol om kennis te delen.’
Het kan maar zo zijn dat het spel Om Tafel op termijn binnen een van de studiegroepen van Van Balen Boekhoudburo aan bod komt.

Spel medeontwikkeld door studenten

Het bordspel Om Tafel is ontwikkeld door onderzoekers en studenten van Hogeschool Van Hall Larenstein, NHL Stenden, spelontwikkelaar 8D Games en het werkveld. Door het spelen van Om Tafel krijgen bedrijfsopvolgers beter inzichtelijk wat er allemaal komt kijken bij een overname. De spelontwikkelaars zien dat hier in de praktijk vaak nog veel onduidelijkheid over bestaat. Het bordspel Om Tafel kan er ook aan bijdragen om de gesprekken hierover op gang te helpen. Dat valt in de praktijk niet altijd mee, zo ziet Iris Jonker, die als docente bedrijfseconomie verbonden is aan Hogeschool Van Hall Larenstein. Samen met haar collega Gelein Biewenga was Jonker betrokken bij de ontwikkeling van Om Tafel. ‘Het spel is in eerste instantie ontwikkeld voor onze studenten. Zij kunnen het tijdens hun opleiding toepassen. Met Om Tafel krijgen studenten meer begrip voor de verschillende belangen die bij een bedrijfsovername spelen’, aldus Jonker.